Bęs krótka płaza, np. między otworami okiennymi, zwana także sumikiem (podhalańskie).
Budarz budowniczy domów z płazów (podhalańskie).
Ciepły zamek różni go od jaskółczego ogona dodatkowe wcięcie od wewnętrznej strony bala.
Dach część budynku ograniczająca go od góry i zabezpieczająca przed wpływami atmosferycznymi. Ochrania bezpośrednio strop najwyższej kondygnacji, bądź stanowi bezpośrednie nakrycie wnętrza.
Dranica – deska wyrobiona ręcznie z drewna iglastego, łupana promieniowo, szerokości 9-13 cm, grubości 3-5 cm, przeznaczona do pokrywania dachów
Drewno to surowiec otrzymywany ze ściętych drzew i formowany przez różnego rodzaju obróbkę.
Drzewo dorodna, długa płaza (podhalańskie).
Elewacja zewnętrznych część ściany budynku wraz ze wszystkimi występującymi na niej elementami. Elewacja określa się wg położenia względem stron świata lub otoczenia (frontowa, tylna, boczna, ogrodowa).
Facjatka pomieszczenie mieszkalne w przestrzeni dachowej, którego okna wychodzą ponad połać dachu, posiada własne ścianki, nakryte daszkiem, prostopadłym do kalenicy dachu.
Framuga wnęka w ścianie, w której osadzone jest okno lub drzwi. Występuje między licem wewnętrznym ściany i płaszczyzną zewnętrzną osadzenia.
Futryna wykładzina wokół otworu wejściowego albo okiennego. Wykładzina tworzy ramę, do której za pomocą zawiasów montuje się skrzydło drzwiowe, okienne. Najczęściej drewniana.
W budownictwie wiejskim dolny element framugi okiennej bywa nazywany stolcem lub leżuskami, górny – czapką.
Gar wyżłobienia słupa wiązanego, w które wpuszcza się nut – obrobione końce płazów (podhalańskie).
Gont drewniany materiał do wykonywania pokryć dachowych. Wąskie, długie deseczki (szer. 80-100?mm, dł. 600-700?mm, grubość grzbietu ok. 15?mm), wykonane z drewna jodłowego, sosnowego, modrzewiowego, osikowego, dębowego lub bukowego. Gonty mają najczęściej kształt prostokątny; niekiedy o urozmaiconym przekroju dolnej części, np. w kształcie łuski (do krycia powierzchni krzywych). Gonty zaopatrzone są z jednej strony we wpusty, z drugiej – w grzebienie, co umożliwia ich ścisłe łączenie. Krycie gontem może być pojedyncze, podwójne lub wielowarstwowe.
Impregnacja nasycanie drewna środkami zabezpieczającymi drewno przez owadami, grzybami czy ogniem. Impregnacja może być poprzez smarowanie, kąpiel lub ciśnieniowa.
Jaskółczyogon rodzaj ciesielskiego złącza – motyw ozdobny w kształcie dwóch ćwierćkół odwróconych łukami do siebie.
Jedla podhalańska nazwa jodły, materiały stosowanego na płazy (podhalańskie).
Jętka pozioma belka w górnej części wiązara jętkowego, podpierająca krokwie, jest elementem ściskanym.
Kleszcze element konstrukcji dachu. Usztywnia konstrukcję w kierunku poprzecznym.
Komin to konstrukcja zawierająca przewód pionowy do odprowadzania spalin z palenisk lub przewody wentylacyjne wyprowadzające powietrze z mieszkań na zewnątrz budynku.
Kratownica wiązar dachowy, prefabrykowany.
Krokiew drewniany element konstrukcji dachu. Na krokwi opiera się poszycie lub łaty i kontrłaty.
Leżucha dolny, poziomy element słupa wiązanego (podhalańskie).
Lukarna okno lub okienko w połaci dachowej, często owalne lub okrągłe.
Mama wyjątkowo dorodna, starannie obrobiona płaza (podhalańskie).
Miecz element konstrukcji dachu – wiązara płatwiowo-klesczowego. Usztywnia konstrukcje w kierunku podłużnym. Przenosi obciążenia z płatwie.
Mszarz osoba wykonująca mszenie budynku (podhalańskie).
Mszenie uszczelnianie szpar między płazami. Do mszenie stosuje się wełniankę. Popularne w budownictwie podhalańskim. Nazywane także optykaniem(podhalańskie).
Murłata drewniana belka ułożona na koronie ściany zewnętrznej budynku. Przenosi obciążenia z dachu na ściany.
Mur pruski ściana o drewnianej konstrukcji ryglowej, wypełniona cegłą, gliną lub innymi materiałami.
Nadproże poziomy element przekrywający otwór okienny lub drzwiowy.
Nut obrobione końce płazów (podhalańskie).
Obdaszek jednospadowy daszek na zewnętrznych ścianach budynku, najczęściej między szczytem i ścianą. Może być oparty na ostatkach belek czy bali lub na specjalnych krótkich wspornikach. Chronią ścianę przed opadami atmosferycznymi.
Obłap estetyczne połączenie z wykorzystaniem technologii ciepłego zamka.
Ocapka górny, poziomy element słupa wiązanego (podhalańskie).
Oczep górna belka w drewnianych ścianach o konstrukcji wieńcowej lub szkieletowej czy z bali zamykająca ścianę. Przejmuje bezpośrednio obciążenia z belek stropowych lub krokwi.
Oflis naturalne zaokrąglenie krawędzi deski lub bala.
Okap cześć dachu wysunięta przed lico ściany. Chroni budynek jej przed wodą deszczową.
Optyk osoba wykonująca optykanie budynku. Zwana również mszarzem (podhalańskie).
Optykanie uszczelnianie szpar między płazami. Do mszenie stosuje się wełniankę. Popularne w budownictwie podhalańskim. Nazywane także mszeniem (podhalańskie).
Ostatki wychodząca poza zewnętrzne lico ściany budynku część bala lub belki stropowej. Dłuższe ostatki pełniące rolę wsporników noszą nazwę rysiów, a ostatek bali pod rysiami – podrysiów.
Ościeże powierzchnia wewnętrzna otworu okiennego lub drzwiowego. Ościeża wyłożone boazerią noszą nazwę szpaletów.
Paza pionowy żłobek w łątce, w który wchodzą zwężone zakończenia sumików, zw. palcami.
Pęk wybrzuszona strona płaza, umożliwiająca spływ wody (podhalańskie).
Płatew drewniany element konstrukcji dachu, układany w kierunku prostopadłym krokwi. Przenosi obciążenia z krokwi.
Płaza rodzaj bala drewnianego grub. 16, 18, 20?cm, powstałego poprzez rozcięcie na pół pnia drzewa (podhalańskie).
Płaza ocapowa płaza nad słupem wiązanym, zamykająca od góry otwór okienny (podhalańskie).
Płazisko stara, trudna w obróbce płaza (podhalańskie).
Podcień otwarte wewnętrzne pomieszczenie na parterze budynku, nie występujące z lica muru, ograniczone słupami lub kolumnami, usytuowane wzdłuż elewacji budynku albo odbiegające dookoła
Podwalina najniższa belka w drewnianych konstrukcjach ścian.
Powała warstwa desek ułożona na belkach stropu drewnianego; strop z ozdobnych desek.
Przysłupowa konstrukcja system konstrukcyjny uniezależniający ściany budynku od dachu. Oparte na układzie płatwi i słupów.
Skrątki niewielka porcja wełnianki, stosowana do mszenia budynku (podhalańskie).
Słup element konstrukcyjny, wolno stojący, pionowa podpora.
Słupowo-ramowa konstrukcja zespół krzyżujących się konstrukcji ramowych, złożonych ze słupów ustawionych na podwalinie oraz leżących na nich belek, usztywnionych zastrzałami, ryglami itp.
Słup wiązany element, który umożliwia zamontowanie w ścianie z płazów okna lub drzwi. Na słup wiązany składają się stojaki, leżucha i opacka (podhalańskie).
Smrek podhalańska nazwa świerka, materiału powszechnie stosowanego na płazy (podhalańskie).
Socha drewniany słupek rozwidlony u góry. Służył jako podparcie konstrukcji dachu o konstrukcji sochowej. Sochy stawiano na zewnątrz lub wewnątrz budynku albo na poddaszu (tzw. półsochy).
Sochowa konstrukcja system drewnianej konstrukcji dachu. Konstrukcja składa się z wbitych w ziemię soch, czyli drewnianych słupków z rozwidleniem u góry. Na rozwidleniu opiera się ślemię, czyli poziomą belkę. Na ślemieniu mocuje się żerdzie, tzw. kluczyny. Drugi koniec żerdzi opiera się oczep. Żerdzie układane są w płaszczyźnie połaci dachu. Ściany wykonywane są najczęściej jako wieńcowe.
Sosręb podciąg drewniany, główny element konstrukcyjny stropu, podtrzymujący belki stropowe. Występuje w formie ozdobnej belki. Zwany także tragarzem (podhalańskie).
Stojak pionowy element słupa wiązanego.
Stolec element konstrukcji dachu. Pionowy słup przenoszący obciążenia z płatwie na niżej położoną konstrukcję stropu.
Strop zespół elementów konstrukcyjnych rozdzielających w poziomie poszczególne kondygnacje budynku lub ograniczających go od góry; elementy te dźwigające obciążenie użytkowe, zapewniają ochronę termiczną i akustyczną pomieszczeń oraz usztywniają konstrukcję budynku.
Strzecha pokrycie dachowe z słomy lub trzciny wykonywane na dachach o dużym spadku.
Dach pokryty słomą nazywamy dekowany. Samo pokrycie słomą – poszyciem. Słoma może być kładziona luźno (tzw. deki) lub w snopkach (tzw. kopice). Snopki mogą być bezpośrednio przywiązane do łat (tzw. w dekówkę), leżeć między łatami a przycinającymi ją kijami (tzw. poszycie pod gaj), albo przytwierdzone do łat pośrednio za pomocą przechodzących przez snopki poziomych kijów (tzw. poszycie pod pręt).
Sufit dolna część stropu
Sumik krótka płaza, np. między otworami okiennymi, zwana także bęsiem.
Sumikowo-łątkowa konstrukcja system ścian z bali i desek – składa się z pionowych słupków z poziomych elementów, zw. sumikami, wpuszczonych w wyżłobione pazy słupów narożnych i pośrednich, zw. łątkami. Sumiki ułożone jeden na drugim wypełniają przestrzeń między łątkami. Łątki i sumiki opierają się zwykle na zwęgłowanej podwalinie, górą związane są wieńcem oczepów. Węgary otworów takich ścian tworzą łątki ustawione bądź na wysokość całej ściany, bądź tylko otworu bali, usztywnionych w narożach zastrzałami. Deskowanie może zostać wykonane jako jedno- lub dwustronne. Przestrzeń pomiędzy okładzinami może być wypełnia materiałem izolacyjnym.
Szpara szczelina między dwoma sąsiadującymi balami (podhalańskie).
Ściana dorodna, szeroka płaza.
Ściana ryglowa zwana potoczne murem pruskim, konstrukcją szachulcową lub dachówką.
Ściana szkieletowa o konstrukcji szkieletowej, złożona z podwaliny, słupków i oczepu
Ślemię stała, pozioma poprzeczka dzieląca najczęściej okno na część górną i dolną. Jest połączona z futryną. W otworze drzwiowym rozdziela nadświetle od drzwi.
Ślęgowa konstrukcja system konstrukcji dachu. Dach dwuspadowy, składający się z zespołu poziomych belek, zw. ślęgami, położonych w odstępach od siebie, równolegle od kamienicy i opierających się na dwóch szczytach. Dachy o konstrukcji ślęgowej kryte są deskami ułożonymi prostopadle do kalenicy.
Świerk podhalańska nazwa modrzewia, materiały stosowanego na płazy (podhalańskie).
Szpros listewka drewniana dzieląca skrzydło okienne na mniejsze kwatery wypełnione szybami.
Tragarz podciąg drewniany, główny element konstrukcyjny stropu, podtrzymujący belki stropowe. Występuje w formie ozdobnej belki. Zwany także sosrębem (podhalańskie).
Tragarczyki belki stropowe oparte na tragarze. Na tragarczykach leży powała (podhalańskie).
Wełnionka strużyny drewniane, stosowana do uszczelnienie szpary między płazami. Z wełnionki wykonuje się skrątki. Stosowana jedynie w budownictwie podhalańskim (podhalańskie).
Węgar pionowy element konstrukcyjny po bokach otworów okiennych lub drzwiowych, przenoszący nadproże. Węgary drzwiowe wraz z nadprożem tworzą odrzwia
Węgieł skrzyżowanie dwóch ścian węgłowych.
Węgieł narożny narożnik budynku. W domach z bali często z ostatkami.
Węgieł krzyżowy połączenie ściany działowej ze ścianą zewnętrzną z ostatkami wychodzącymi poza lico ściany zewnętrznej.
Wiatrownica element konstrukcji dachu. Deska ukośnie od spodu krowi, celem podłużnego usztywnienia konstrukcji dachu.
Wiązar podstawowy element konstrukcji dachu. Jest to para krokwi opartych ścianie zewnętrznej budynku za pośrednictwem murłaty. W zależności od rozpiętości podpór i zastosowanego rozwiązania wiązar wzmacnia się dodatkowo drewnianymi belkami.
Wiązarjętkowy system konstrukcji dachu. Składa się z krokwi i jętki, która z naprzeciwległych krokwi przenosi naprężenia ściskające.
Wiązar krokwiowy najprostszy system konstrukcji dachu. Składa się z krokwi opartych na belkach stropowych lub poprzez murłatę lub oczep na ścianach.
Wiązar płatwiowo-kleszczowy system konstrukcji dachu. Stosowany przy większych rozpiętościach; w zależności od rozstawu podpór stosuje się konstrukcje jedno-, dwu- i trój- i więcej stolcowe Tworzy go układ – krokwi, płatwi, mieczy, stolców i kleszczy.
Wiązar wieszarowy system konstrukcji dachu. Stosowany do podwieszenie konstrukcji niżej położonego stropu. Może być jedo- lub dwuwieszakowy. Tworzy go układ – wieszaków krokwi, płatwi i krzyżulców.
Wieńcowa
konstrukcja ściana z ułożonych poziomo belek drewnianych (wieńców) łączonych w narożach (węgłach) na zamki (wręby) z ostatkami lub bez.
Więźba dachowa drewniana konstrukcja dachu, która przenosi obciążenia z pokrycia dachowego.
Wiór rodzaj pokrycia dachu, wykonany z drewna osikowego. Wiór to deszczułki wycinane z drewna osikowego o wymiarach ok. 30-40 cm długości i 8-12 cm szerokości, 0.3-0.5 cm grubości, ułożone i przybite w odpowiedniej konfiguracji do ołaconej konstrukcji dachowej. Wiór układa się warstwami, na zakładkę. W rezultacie powstaje pokrycie dachu składające się z kilkunastu warstw, dających grubość 6-9 cm drewna.
Wpust przy łączeniu dwóch drewnianych elementów konstrukcyjnych – żłobek w jednym z nich, odpowiadający występowi drugiego elementu.
Wrąb nacięcie albo wcięcie w jednym lub w obu łączonych elementach, tak dopasowane, aby umożliwić nasunięcie jednego elementu na drugi i zapewnić ich współpracę.
Wypust przy łączeniu dwóch drewnianych elementów konstrukcyjnych – wypust w jednym z nich, odpowiadający wpustowi drugiego elementu,
Zastrzał drewniana deska w mocowana ukośnie dla usztywnia pionowych elementów ścian lub konstrukcji dachu.
Zastrzał ukośnie ustawiony drewniany element konstrukcyjny usztywniający elementy pionowe lub przenoszący obciążenie z elementów poziomych.
Ziajok szczelina powstała z powodu niedokładnego wycięcia czopa i komory we wrębie (podhalańskie).
Złącza ciesielskie połączenia drewnianych elementów konstrukcji ścian lub dachu, współpracujących ze sobą.
Złącza ciesielskie wzdłużne:
– na nakładkę: prostą, ukośną, obcą,
– zamek ukośny (znak piorunowy),
– styk krzyżowy (styk na ćwiartki).
Złącza ciesielskie poprzeczne:
– wrąb: jednostronny, wzajemny, krzyżowy,
– zamek: prosty, płetwowy (jaskółczy ogon),
– zwidłowanie,
– złącza węgłowe (węgieł, obłap) – zamki węgłowe proste lub płetwowe z ostatkami lub bez. Złącza występują w konstrukcjach ścian wieńcowych,
– złącza na czop: pełny, odsaczony, środkowy. Występują przy połączeniu elementów pionowych z poziomymi.
Złącza ciesielskie na szerokość:
– na styk,
– na nakładkę (przylgę),
– na wpust i pióro własne lub obce.